Opowieść o Jemielnicy w województwie opolskim trzeba zacząć od średniowiecza i czasów panowania Bolka I, księcia opolskiego . On wraz z swoim synem Albertem, księciem strzeleckim, ufundował opactwo dla cystersów w Jemielnicy. Fundacja zapewne nastąpiła przed 1289 r., w tym, bowiem roku opat jemielnicki Mikołaj, pojawił się na zjeździe opatów w Lubiążu. Sprowadzając cystersów do Jemielnicy i nadając im okoliczne wsie, obaj książęta mieli jeden cel: kolonizację pustkowi na lewym brzegu Małej Panwi.
Cystersi byli już obecni na Śląsku, ich dobra istniały m.in. w okolicy Wrocławia i Raciborza. To właśnie cystersi z Rud Raciborskich, którzy lokalizację w Rudach zawdzięczali ojcu Bolka I, Władysławowi (stąd być może pierwsza nazwa Rud - Wladislaw), zawitali do Jemielnicy, by tam założyć nową filię swojego klasztoru. Zakonnicy znani byli z gospodarności i rozwoju ziem, na których gospodarowali. Na terenach zniszczonych i wyludnionych poprzez najad Tatarów, cystersi byli niczym obecne fundusze Unii Europejskiej. Zagospodarowywali te tereny, powodowali napływ osadników, rozwijali lokalną produkcję w podległych im wsiach. Pod wpływem gospodarki cysterskiej znakomicie rozwinęło się w Jemielnicy młynarstwo, uprawa zbóż, chmielu, winnej latorośli. Hodowano również owce i niewielką liczbę krów. Na podległych sobie terenach, cystersi rozwinęli również gospodarkę rybną i pszczelarstwo. Ryby dla zakonników były niezłym źródłem przychodu. Pamiętajmy, że średniowiecze i wieki późniejsze, to dość radykalne czasy, jeżeli chodziło o przestrzeganie postu. Wprawdzie władcy i możni radzili sobie z zakazami w różny sposób, (w średniowieczu bobra, jako zwierzę wodne uznawano za rybę…, no, ale i współcześnie ślimak to również ryba w/g prawa unijnego), to właśnie zakonnicy czerpali spore zyski z swych stawów hodowlanych.
W majątku opactwa funkcjonował browar i prawdopodobnie już w XIV w. mieli tam kuźnicę, a także smolarnię. Niestety, rozwój gospodarczy opactwa w Jemielnicy przerwała wojna trzydziestoletnia a w raz z nią rabunki, pożary i wyludnienie okolicznych wsi. W czasie okupacji majątku przez wojska protestanckie, rozbito śluzy i zabezpieczenia stawów rybnych rujnując tym całą gospodarkę wodną w Jemielnicy. Po wojnie , dzięki licznym nadaniom możnych, w postaci kolejnych wsi, cystersi z Jemielnicy podnieśli swoje włości z zapaści i ruin. Kres obecności zakonników w Jemielnicy to rok 1810, w którym na mocy decyzji władz Królestwa Prus rozwiązano zakony (sekularyzacja zakonów) a ich majątek przeszedł w ręce państwa. Najbardziej znanym mieszkańcem Jemielnicy jest Marek Prawy (Marek z Jemielnicy), przywódca buntu chłopskiego z końca XVIII wieku.
Po zakonnikach jemielnickich pozostał kościół, dawne zabudowania klasztorne, stawy na tyłach klasztoru i kościoła. Sam kościół, położony jest w starej części wsi z centralnym placem o kształcie wrzeciona. Wkoło placu zachowała się stara, tradycyjna zabudowa wsi. Na obu końcach centralnego placu Jemielnicy znajdują się kościoły, wspomniany pocysterski, obecnie parafialny pw. Najświętszej Marii Panny, oraz stary, dziejami sięgającymi średniowiecza, kościół wiejski pw. Wszystkich Świętych, obecnie cmentarny. Niestety, na skutek kradzieży cennych zabytków, kościół pocysterski jest otwarty tylko podczas mszy, i tylko wtedy można podziwiać jego piękne wnętrze. W ogrodzie kościoła znajduje się XVIII wieczna kapliczka kolumnowa św. Wojciecha. Atrakcją samego placu, jest figura św..Jana Nepomucena z herbem cystersów, oraz, odbudowany pomnik poświęcony mieszkańcom wsi, poległych podczas wojen światowych. Nieco dalej, przy drodze wylotowej z wsi, znajduje się odrestaurowana i odnowiona stara studnia wiejska z kołowrotem. Po przeciwległej stronie klasztornych stawów, na tzw. Zawodziu, znajduje się cmentarz żołnierzy napoleońskich, którzy przebywali tu w latach 1812-1813. W Jemielnicy ulokowano szpital dla żołnierzy chorych na tyfus, z których większość zmarła. W czasie plebiscytu górnośląskiego w 1921 roku, ich rodacy pełniący rolę wojsk rozjemczych na terenach plebiscytowych, ufundowali im pomnik, który stanął na środku cmentarza. Żywą atrakcją Jemielnicy jest Jarmark Cysterski, który odbywa się corocznie w pierwszy dzień maja.
Tekst i zdjęcia: SL
